Motor én landingsplaats voor de energietransitie

Dit is een artikel uit het Hanze Impact Magazine. Meld je gratis aan!

Impact

Met onze Learning Community Systeemintegratie dragen wij bij aan de versnelling van de energietransitie én een ‘leven lang leren’.

Hybride energiesysteem

Windparken, zonnevelden, waterstofhubs, slimme laadpalen, buurtbatterijen: ons energiesysteem verandert ingrijpend. ‘We staan op het punt de shift te maken naar een hybride energiesysteem’, vertelt Lector Systeemintegratie Marten van der Laan. ‘Eentje waarin meerdere energiebronnen en technologieën naast elkaar bestaan: zon, wind, biogas, waterstof en warmte. En waarin energie wordt uitgewisseld tussen allerlei verschillende partijen. Je ziet hierdoor nieuwe concepten ontstaan rondom transport, opslag of omzetting van energie.’   

Systeemintegratie

Eén van de grote uitdagingen is om al die oplossingen te laten samenwerken binnen één duurzaam energiesysteem. Dát is waar Systeemintegratie over gaat. Van der Laan: ‘Dit is meer dan alleen een technologisch vraagstuk. Nieuwe initiatieven gaan ook over geld, wet- en regelgeving, ruimtelijke inpassing en gedragsverandering. Je hebt in elk energievraagstuk daarom verschillende perspectieven nodig: gebruikers, netbeheerders, producenten en overheden. En verschillende expertises: van bouwkunde tot procestechnologie, van installatiekunde tot gedragswetenschap.’

Gecompliceerder en complexer

Nu de energietransitie in een stroomversnelling belandt, zien ze bij EnTranCe de vragen uit het werkveld complexer worden. Ans Assies (Programmamanager Energieonderwijs): ‘Natuurlijk werken wij nog altijd aan monodisciplinaire opdrachten: onderzoeksvragen waaraan één lector of onderzoeker vanuit één kennisveld is verbonden. Maar we zien steeds meer multidisciplinaire vragen op ons afkomen. Denk aan gecompliceerde vragen waarbij één opdrachtgever een vraagstuk heeft waar verschillende kennisdisciplines bij betrokken zijn. Of complexe vragen waarin meerdere opdrachtgevers of stakeholders een gemeenschappelijk vraagstuk hebben.

Elektriciteitsnet De Zwette

Zo’n complex vraagstuk waarbij EnTranCe betrokken is, is het industrieterrein De Zwette VI in Leeuwarden. Van der Laan: ‘Hier heeft het elektriciteitsnet z’n maximumcapaciteit bereikt. Een enorm risico voor de bedrijven die hier zitten: voor hun processen en toekomstplannen. Netverzwaring laat nog jaren op zich wachten, hoe zorg je er in de tussentijd voor dat deze bedrijven toch voldoende gevoed worden? Een project met heel veel facetten: techniek, wet- en regelgeving, data, financiën. En om tot oplossingen te komen moet je samen met bedrijven, netbeheerders, gemeente en provincie aan de slag.’

Verduurzaming Dennenoord

Nog zo’n opdracht waarin de Learning Community van EnTranCe haar tanden zet, is de verduurzaming van Dennenoord van zorgorganisatie Lentis in Zuidlaren. Assies: ‘Een locatie van 80 hectare met ruim honderd, voor een deel monumentale, gebouwen. Hoe ga je dit enorme complex verduurzamen? Hoe zit dit met terugverdientijden, hoe laat je technologische verduurzaming samengaan met gedragsverandering, wat kan er juridisch wel en niet? Allemaal vragen waarvoor de oplossingen niet panklaar op de plank liggen. En net als in Leeuwarden is dit een traject waarin je vooral door te doen veel gaat ontdekken.’

Alle hens aan dek voor de energietransitie

Of het nu in Leeuwarden of in Zuidlaren is, het is álle hens aan dek om tot antwoorden op deze complexe vragen te kunnen komen. Met stand alone-oplossingen red je het niet. Assies haalt een voorbeeld aan van de netbeheerders die bezig waren met technische oplossingen rondom het slimmer laden in woonwijken. ‘Ze waren daarmee al heel ver, totdat bleek dat de aanbestedingsregels hun ideeën belemmerden. Was die kennis eerder ingebracht, dan had de zoektocht naar oplossingen eerder in de juiste richting gestuurd kunnen worden.’

Een sleutelpositie in het transitiewiel

Bedrijfsleven, overheden, energieproducenten, netbeheerders: ze hebben élkaar daarom hard nodig om het transitiewiel in beweging te brengen. Om op het goede moment de juiste stappen te zetten. Het hoger onderwijs heeft hierin een sleutelpositie. Assies: ‘Wij kunnen alle benodigde expertises rondom een vraagstuk bijeenbrengen. En met het praktijkgerichte onderzoek dat EnTranCe doet, dragen wij concreet bij aan oplossingen voor de problemen van morgen. Daarnaast is het onze opdracht om de kennis die we opdoen, door te geven aan onderwijs en bedrijfsleven.’\

Een leven lang leren

Hiermee raakt ze een tweede aspect aan dat cruciaal is in de energietransitie: nieuwe kennis. ‘Kennis wordt in enorm hoog tempo ontwikkeld. Het is bijna niet te voorspellen welke kennis en vaardigheden op termijn van belang zijn om vraagstukken in de energietransitie op te lossen. Tegelijkertijd is het zaak om in een krappe arbeidsmarkt niet alleen nieuwe mensen op te leiden maar ook om de professionals van nu bekwaam te maken én te houden. Programma’s rondom een-leven-lang-leren zijn daarom van grote waarde.’

We moeten nú de goede dingen doen

Juist in die razendsnel veranderende energiewereld is het van belang om structuur te brengen in samenwerking, innovatie en kennisontwikkeling. Van der Laan: ‘Als samenleving hebben wij geen tijd te verliezen. We moeten doorpakken: in de eigen regio, maar ook landelijk. Dit betekent dat we de beschikbare energie en middelen gericht moeten inzetten. En dat we nieuwe kennis openstellen - zodat we van elkaar leren, voorkomen dat we allemaal hetzelfde wiel uit gaan vinden en dat we de mensen gaan opleiden om deze transitie mogelijk te maken.’

Learning Community Systeem Integratie

Dit ‘samen leren’, dicht bij de praktijk, was voor EnTranCe aanleiding om - in opdracht van de TopSector Energie - met de TU Delft, Hogeschool Arnhem Nijmegen en de Hogeschool Amsterdam, een Nationale Learning Community Systeemintegratie te ontwikkelen. Assies: ‘Je kunt zo’n community zien als een platform waarbinnen bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties optrekken met onderzoekers, docenten en studenten. In zo’n community innoveer je samen, ontwikkel je samen kennis én leer je van elkaar’.

Een gedeelde aanpak

EnTranCe ontwierp eerder al een blauwdruk voor Learning Communities in de energietransitie. Deze werd in het landelijke project getest en doorontwikkeld. Assies: ‘Dankzij een gedeelde aanpak vliegen wij vraagstukken nu op dezelfde manier aan. Dit helpt om sneller de juiste stakeholders, experts en studenten bij elkaar te brengen. En om nieuwe kennis en vaardigheden naar de samenleving, het werkveld én het onderwijs te brengen. Dit gebeurt bijvoorbeeld in de vorm van cursussen, webinars, instructiefilmpjes, kennisclips.

Lokaal leren, landelijk doorgeven

De kennisinstellingen geven allemaal invulling aan hun eigen Learning Community Systeemintegratie. Van der Laan: ‘Elke partner heeft zo z’n specialiteit. De TU Delft richt zich meer op de technologische kant, in Amsterdam zijn ze sterk in mobiliteit en data en wij hebben waterstof als specialisme. Maar, in alles wat wij doen zoeken we verbinding. Door samen te werken aan cases, door wat wij lokaal leren landelijk door te geven en door samen een aanbod van leerwegen en opleidingsvormen te ontwikkelen.’

Onderweg

De Learning Community Systeemintegratie van EnTranCe is goed op weg. Assies: ‘Die koppeling tussen onderzoek, onderwijs en samenleving heeft enorme potentie om de energietransitie te versnellen. We hebben inmiddels twee collega’s aangetrokken die voor ons nieuwe kennisproducten gaan ontwikkelen, gebaseerd op uitkomsten onze Learning Community. De eerste kennisopbrengsten zullen in het voorjaar van 2023 worden gepubliceerd. Ondertussen blijven we op regionaal en landelijk niveau bouwen aan de uitbreiding van onze community.’

Boeggolf

Sowieso liggen er in Leeuwarden en Zuidlaren uitdagingen te wachten waar de Learning Community Systeemintegratie de komende jaren de handen vol aan heeft. Van der Laan: ‘Door in dit soort projecten mee te doen, bevinden wij ons in de boeggolf van de energietransitie. Het zou natuurlijk fantastisch zijn dat anderen de oplossingen die wij hier ontdekken, weer kunnen gebruiken voor soortgelijke vraagstukken. Zo schaal je met elkaar op en breng je samen deze enorme opgave verder.’

Zo geven wij vorm aan samenwerking

De Hanzehogeschool Groningen (HG), Hogeschool Arnhem-Nijmegen (HAN), Hogeschool van Amsterdam (HvA) en de Technische Universiteit Delft (TUD) werken sinds 2020 intensief samen aan vier Learning Communities (LC) op het gebied van systeemintegratie. De kennisinstellingen richten zich op vier deelthema's die cruciaal zijn voor een goede systeemintegratie:

• Flexibiliteit
• Energiesystemen & conversie
• Data, modelleren & digitaliseren
• Smart multi-commodity energy systems

Model voor Learning Communities Systeemintegratie

Uit de samenwerking tussen de vier kennisinstellingen blijkt dat de volgende sleutelfactoren belangrijk zijn voor het realiseren van Learning Communities met impact:

• Multidisciplinair werken
• Gedeeld eigenaarschap
• Het faciliteren van ontmoetingen tussen verschillende stakeholders, experts en studenten.
• Het organiseren van effectieve manieren van kennisdeling om de opbrengsten van LC’s naar de samenleving te kunnen brengen.

EnTranCe ontwikkelde een model voor Learning Communities dat in het project ‘LC’s in de systeemintegratie’ door drie andere kennisinstellingen is getest en doorontwikkeld. Binnen EnTranCe zijn naar aanleiding van de ervaringen met de landelijke Learning Community Systeemintegratie ook LC’s ontstaan rondom waterstof en ‘urban energy’.